Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός

Εισαγωγή

Η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός αποτελούν σοβαρές κοινωνικές προκλήσεις σε πολλές χώρες, καθώς επηρεάζουν ευρύ φάσμα του πληθυσμού. Οικονομικές και κοινωνικές κρίσεις, όπως η ανεργία, η ακρίβεια και οι ανισότητες στην πρόσβαση σε βασικά αγαθά και υπηρεσίες, επιβαρύνουν σημαντικά τις συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων.

Παρότι τα τελευταία χρόνια έχουν καταγραφεί ορισμένες βελτιώσεις, σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού συνεχίζει να βρίσκεται σε κατάσταση ευαλωτότητας. Η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός παραμένουν πολυδιάστατα φαινόμενα, με διαφορετικές επιπτώσεις ανά ηλικιακή ομάδα, φύλο και κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο.

Από το 2015 έως το 2024, ο αριθμός των Ελλήνων που βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού μειώθηκε από περίπου 3,47 εκατομμύρια σε 2,74 εκατομμύρια, καταγράφοντας σημαντική πτώση κατά τη διάρκεια της δεκαετίας, παρά τις μικρές αυξομειώσεις σε ορισμένα έτη.

Τι μετράει ο δείκτης;

Ο δείκτης «κίνδυνος φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού» (AROPE – At Risk of Poverty or Social Exclusion) αφορά το ποσοστό του πληθυσμού που ζει σε τουλάχιστον μία από τις παρακάτω συνθήκες:

• Έχει διαθέσιμο εισόδημα κάτω από το όριο της φτώχειας, δηλαδή κάτω από το 60% του διάμεσου ισοδύναμου διαθέσιμου εισοδήματος.
• Αντιμετωπίζει σοβαρή υλική και κοινωνική στέρηση. Δεν μπορεί να καλύψει βασικές ανάγκες όπως ικανοποιητική θέρμανση, καθημερινά γεύματα με πρωτεΐνη, πρόσβαση στο διαδίκτυο, κ.ά.
• Διαμένει σε νοικοκυριό με πολύ χαμηλή ένταση εργασίας , όπου τα μέλη εργάζονται ελάχιστα ή καθόλου κατά τη διάρκεια του έτους.

Ειδικά για τα άτομα κάτω των 18 ετών, ο δείκτης AROPE θεωρείται βασικός δείκτης κοινωνικής ευημερίας, καθώς μάς δείχνει πόσα παιδιά ζουν με δυσκολίες, όπως φτώχεια ή κοινωνικό αποκλεισμό, που μπορούν να επηρεάσουν την καθημερινότητά τους, την υγεία τους και τις ευκαιρίες που έχουν στο μέλλον.

Πώς συλλέγονται τα δεδομένα;

Η Eurostat βασίζεται στην ετήσια Έρευνα Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης (EU-SILC), την οποία στην Ελλάδα διενεργεί η ΕΛΣΤΑΤ. Η έρευνα γίνεται σε δείγμα νοικοκυριών και περιλαμβάνει ερωτήσεις για εισόδημα, εργασία, στέρηση και συνθήκες ζωής. Τα στοιχεία προσαρμόζονται ώστε να εκπροσωπούν τον γενικό πληθυσμό και επιτρέπουν τη σύγκριση μεταξύ χωρών. Ο δείκτης AROPE υπολογίζεται με βάση όσους πληρούν τουλάχιστον ένα από τα τρία κριτήρια: φτώχεια, στέρηση ή πολύ χαμηλή απασχόληση.

Ένας στους πέντε Έλληνες ζει σε συνθήκες φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού

Από το 2015 έως το 2024, το ποσοστό των Ελλήνων που βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού ακολουθεί συνολικά πτωτική πορεία, παρά τις επιμέρους διακυμάνσεις. Το 2015, το 32,4% των Ελλήνων βρισκόταν σε τέτοιες συνθήκες, ενώ το 2024 το ποσοστό ανέρχεται στο 26,9%, καταγράφοντας μείωση περίπου 5,5 ποσοστιαίων μονάδων σε βάθος δεκαετίας.

Αντίστοιχα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση παρατηρείται σταθερή υποχώρηση του δείκτη, από 24,0% το 2015 σε 21,0% το 2024. Παρά τη βελτίωση που καταγράφεται και στις δύο περιπτώσεις, η Ελλάδα εξακολουθεί να εμφανίζει σημαντικά υψηλότερα ποσοστά σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου.

Ελλάδα: Τρίτη στην ΕΕ για τον κίνδυνο φτώχειας

Το 2024, η Ελλάδα κατατάσσεται στην τρίτη υψηλότερη θέση στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως προς το ποσοστό του πληθυσμού που ζει σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, με 27%. Πρώτη στην κατάταξη βρίσκεται η Βουλγαρία με 30%, ενώ ακολουθεί η Ρουμανία με 28%. Αξίζει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι και οι δύο αυτές χώρες παρουσίασαν τη μεγαλύτερη βελτίωση την τελευταία δεκαετία, καθώς το 2015 τα ποσοστά τους ξεπερνούσαν το 43%.

Στον αντίποδα, χώρες όπως η Τσεχία (11%), η Σλοβενία (14%) και η Ολλανδία (15%) καταγράφουν σταθερά χαμηλά ποσοστά φτώχειας και κατατάσσονται μεταξύ των χωρών με τις καλύτερες επιδόσεις στην Ε.Ε.

Την ίδια στιγμή, ορισμένες χώρες παρουσίασαν αύξηση του ποσοστού του πληθυσμού που βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού σε σύγκριση με το 2015. Η Γερμανία αύξησε το ποσοστό της από 20,0% σε 21,1%, η Γαλλία από 18,4% σε 20,5% και η Σλοβακία από 17,3% σε 18,3%.

Κίνδυνος φτώχειας ανά ηλικιακη ομάδα

Από το 2015 έως το 2024, το ποσοστό του πληθυσμού στην Ελλάδα που βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού παρουσιάζει σημαντικές διακυμάνσεις ανά ηλικιακή ομάδα.

Οι πιο ευάλωτες ηλικιακές ομάδες παραμένουν οι νέοι, με τα άτομα 18–24 ετών να εμφανίζουν τα υψηλότερα ποσοστά σε όλη την περίοδο. Το 2015, σχεδόν το 44% των νέων σε αυτή την ηλικία ζούσε σε συνθήκες επισφάλειας, ενώ το 2024 το ποσοστό παραμένει υψηλό στο 34,5%, παρά τη σταδιακή πτώση που καταγράφηκε μεταξύ 2016 και 2023. Τα παιδιά κάτω των 18 ετών παρουσίασαν επίσης σταδιακή μείωση, από 37,7% το 2015 σε 27,9% το 2024, καταδεικνύοντας μια θετική τάση, αν και το επίπεδο παραμένει υψηλό.

Στις ηλικίες 25–49 ετών παρατηρείται σαφής μείωση, από 35,0% σε 25,4%, ενώ η ομάδα 50–64 ετών ακολούθησε παρόμοια πτωτική πορεία, φτάνοντας από 34,8% σε 28,2%. Στην ηλικιακή ομάδα των 60+ ετών, η Ελλάδα εμφανίζει σταδιακή αύξηση του ποσοστού του πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, από 19,8% το 2015 σε 25,8% το 2024. Αντίθετα, ο ευρωπαϊκός μέσος όρος παραμένει σχετικά σταθερός γύρω στο 20%, χωρίς σημαντικές αυξομειώσεις. Αυτό υποδηλώνει ότι οι ηλικιωμένοι στην Ελλάδα γίνονται διαρκώς πιο ευάλωτοι σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, καθιστώντας την κοινωνική προστασία και τις πολιτικές συντάξεων κρίσιμη προτεραιότητα για αυτή την ομάδα.

Συνολικά, τα δεδομένα δείχνουν ότι η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός επηρεάζουν όλα τα ηλικιακά στρώματα, με ιδιαίτερη ένταση στους νέους και τις νεότερες ηλικίες, αλλά και με αύξηση μεταξύ των ηλικιωμένων.

Αντικειμενική και Υποκειμενική Φτώχεια στην Ελλάδα

Παρά τη σταδιακή μείωση του αριθμού των Ελλήνων που βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, από περίπου 3,47 εκατομμύρια το 2015 σε 2,74 εκατομμύρια το 2024, η υποκειμενική αντίληψη της φτώχειας παραμένει ιδιαίτερα υψηλή.

Το 2024, περίπου 66,8% των Ελλήνων δηλώνει ότι δυσκολεύεται να καλύψει τις βασικές του ανάγκες, ποσοστό πολύ υψηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (17,4%). Αυτό υποδηλώνει ότι, ακόμη και όταν οι «αντικειμενικοί» δείκτες φτώχειας βελτιώνονται, μεγάλο μέρος του πληθυσμού εξακολουθεί να αισθάνεται έντονη οικονομική επισφάλεια στην καθημερινότητά του, αναδεικνύοντας την ανάγκη για ποιοτικά μέτρα κοινωνικής προστασίας που να αντιμετωπίζουν όχι μόνο τα εισοδήματα αλλά και την πραγματική οικονομική δυσκολία των πολιτών.

Πηγές

[1] Eurostat: Children at risk of poverty or social exclusion
[2] ΕΛΣΤΑΤ: Έρευνα Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών: Έτος 2024

Διονύσης Κουλλόλλι (22 Δεκ 2025) - "Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός" Δημοσιεύθηκε στο GreeceInFigures.com. Πηγή: 'https://greeceinfigures.com/ftoxeia-kai-koinonikos-apokleismos'

@article{gif-ftoxeia-kai-koinonikos-apokleismos, 
    author = Διονύσης Κουλλόλλι,
    title = Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός,
    journal = {Greece in Figures},
    year = 2025,
    note = https://greeceinfigures.com/ftoxeia-kai-koinonikos-apokleismos
}